Czasem dostaję pytania czy warto zatrudniać osoby z niepełnosprawnością? Jakie są tego konsekwencje? Jakie korzyści dla firmy? A jakie obowiązki będzie trzeba spełnić?

W tym wpisie postaram się naświetlić najważniejsze zasady z tym związane.

Podstawy prawne

1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2011 r. w sprawie zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

Najważniejszym i bazowym przepisem jest oczywiście ten pierwszy, gdzie zawarte są prawa osób z niepełnosprawnością oraz obowiązki i przywileje pracodawców w tym zakresie.

Warto zapoznać się z treścią tych przepisów, szczególnie w sytuacji, gdy jako pracodawcy zostaniemy zaskoczeni sytuacją, kiedy pracownik przedstawi orzeczenie o niepełnosprawności i będziemy zmuszeni zapewnić mu odpowiednie warunki pracy lub spełniać dodatkowe świadczenia wobec niego.

Prawa osoby z niepełnosprawnością w pracy

Większość pracodawców może nawet nie mieć świadomości jakie prawa przysługują pracownikowi, który jest osobą z niepełnosprawnością. Może zdarzyć się sytuacja, że obecny pracownik przedstawi pracodawcy orzeczenie o niepełnosprawności i będzie to swego rodzaju zaskoczenie dla firmy, która do tej pory nie zatrudniała takich osób.

1. Dostosowanie stanowiska pracy oraz pomieszczeń higieniczno-sanitarnych do osoby z niepełnosprawnością

Pracodawca musi dostosować zarówno stanowisko jak i dojście do niego do konkretnego rodzaju niepełnosprawności pracownika. Oczywiście nie zawsze jest to konieczne. Jest to uzależnione od rodzaju niepełnosprawności. Jeśli np. pracownik ma trudności z poruszaniem się należy zapewnić mu stanowisko pracy niewymagające chodzenia lub w inny sposób ułatwiające poruszanie się.

Dodatkowo pomieszczenia typu szatnia, toaleta, umywalnia czy jadalnia muszą również być dostosowane do pracowników z niepełnosprawnością, tak aby mogli korzystać z tych pomieszczeń. Dostosowanie może polegać np. na zastosowaniu konkretnych rozwiązań w toalecie umożliwiających wjazd wózkiem inwalidzkim, zapewnienie odpowiedniej szerokości drzwi i ciągów komunikacyjnych, montaż wind lub innych technicznych rozwiązań umożliwiających poruszanie się.

2. Czas pracy

Pracowników z niepełnosprawnością nie wolno zatrudniać w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Jeśli pracownik ma orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym jego czas pracy nie może przekroczyć 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Od powyższych zasad są dwa wyjątki. Mianowicie jeśli pracownik z niepełnosprawnością jest zatrudniony przy pilnowaniu – czyli np. portierów czy pracowników ochrony nie będą dotyczyły przytoczone wyżej ograniczenia.

Drugą sytuacją wyłączenia tych przepisów jest wyrażenie na to zgody przez lekarza medycyny pracy lub w przypadku jego braku lekarza sprawującego opiekę nad osobą z niepełnosprawnością.

3. Dodatkowa przerwa w pracy

Pracownikowi z niepełnosprawnością przysługuje dodatkowa przerwa w wymiarze 15 minut wliczana do czasu pracy. Przerwa jest przeznaczona na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek.

4. Wynagrodzenie osoby z niepełnosprawnością

Stosowanie obniżonych norm czasu pracy, czyli np. 7 godzin na dobę, nie może wpłynąć na obniżenie miesięcznego wynagrodzenia pracownika z niepełnosprawnością zarówno przy stałej miesięcznej pensji, jak i przy stawce godzinowej, która musi być w takiej sytuacji odpowiednio podniesiona. 

5. Dodatkowy urlop wypoczynkowy

Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności.

6. Płatne zwolnienie z wykonywania pracy

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

a) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,

b) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy, o których mowa oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Co istotne łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego, o którym pisałem powyżej w punkcie 5 (maksymalnie 10 dni) oraz zwolnienia od pracy, w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, o którym mowa powyżej, nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Dla przykładu – jeśli pracownik w danym roku wykorzystał już dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni, to będzie mu przysługiwało zwolnienie od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym w wymiarze maksymalnie 11 dni roboczych.

Dodatkowo trzeba wspomnieć, że zwolnienie od pracy na uczestnictwo w turnusie rehabilitacyjnym musi zostać potwierdzone przez lekarza, który sprawuje opiekę nad osobą z niepełnosprawnością. We wniosku lekarz musi wskazać rodzaj turnusu i czas jego trwania.

Skierowanie na turnus osoba z niepełnosprawnością przedstawia pracodawcy w takim terminie, który umożliwi zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie.

Aby pracodawca mógł wypłacić wynagrodzenie za czas pobytu na turnusie konieczne jest przedstawienie dokumentu potwierdzającego udział pracownika wystawione przez organizatora turnusu.

Obowiązki pracodawców

Zgodnie z przepisami każda firma zatrudniająca powyżej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny etat jest zobowiązana do przekazywania comiesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), chyba że wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych przekracza w danej firmie 6%.

Z powyższego jasno wynika, że firmy do 25 pracowników nie są objęte tym podatkiem.

Oczywiście istnieje w przepisach szereg zwolnień i obniżek w wysokości wpłat do PFRON.

Jednak na potrzeby mojego artykułu nie musimy się zagłębiać w te szczegóły. Wystarczą ogólne zasady opisane powyżej. Osoby zainteresowane szczegółami dotyczącymi zwolnień i obniżek odsyłam do zapisów Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przytoczonej na początku artykułu.

Korzyści dla pracodawcy zatrudniającego osoby z niepełnosprawnością

1. Zwrot dodatkowych kosztów dla osoby zatrudniającej osobę z niepełnosprawnością

Pracodawca może otrzymać zwrot poniesionych kosztów (z PFRON) związanych z dostosowaniem (adaptacją) stanowiska pracy dla osoby z niepełnosprawnością w zakresie:

1. adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnością, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
2. adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie z niepełnosprawnością wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy;
3. zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników z niepełnosprawnością oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
4. rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb, o których mowa w punktach od a) do c).

Zwrot powyższych kosztów podlega dodatkowym obostrzeniom:

1. Zwrot kosztów musi dotyczyć poniesionych kosztów dodatkowych związanych tylko z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnością,
2. Zwrot kosztów dotyczy tworzenia stanowisk pracy dla osób bezrobotnych lub poszukujących pracy,
3. Zwrot kosztów może też dotyczyć pracowników pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy było zawinione przez pracodawcę lub przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy,
4. Zwrot kosztów nie może przekraczać dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby z niepełnosprawnością,
5. Warunkiem zwrotu kosztów jest dodatkowo uzyskanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy, wydanej na wniosek starosty, odpowiednio o przystosowaniu lub o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowisku pracy lub pomieszczeniach zakładu pracy,
6. Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnością musi wynosić co najmniej 36 miesięcy.

2. Dofinansowanie do wynagrodzenia osoby z niepełnosprawnością

Pracodawcy przysługuje ze środków PFRON miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych osób z niepełnosprawnością, którą prowadzi Fundusz.
Zgodnie z dzisiejszym stanem prawnym miesięczne dofinansowania do wynagrodzenia jednego pracownika wynoszą:

1. 2400 zł – w przypadku osób z niepełnosprawnością zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2. 1350 zł – w przypadku osób z niepełnosprawnością zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3. 500 zł – w przypadku osób z niepełnosprawnością zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Dodatkowo kwoty, o których mowa wyżej, w odniesieniu do osób z niepełnosprawnością, którym orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych, zwiększa się o:

1. 1200 zł w przypadku osób z niepełnosprawnością zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2. 900 zł w przypadku osób z niepełnosprawnością zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3. 600 zł w przypadku osób z niepełnosprawnością zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Oczywiście także w przypadku tego bonusu ustawodawca określa zasady przyznawania dofinansowania lub przypadki, kiedy dofinansowanie nie będzie przysługiwało:

1. Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i nieosiągającemu wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w wysokości co najmniej 6%.

2. Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje także w poniższych sytuacjach:

• na pracowników zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności, którzy mają ustalone prawo do emerytury;
• do wynagrodzeń wypłaconych po dniu złożenia wniosku o wypłatę miesięcznego dofinansowania za dany miesiąc;
• jeżeli wynagrodzenie pracownika z niepełnosprawnością nie zostało przekazane na jego rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo na adres zamieszkania tego pracownika, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania kwot;
• jeżeli miesięczne koszty płacy zostały poniesione przez pracodawcę z uchybieniem terminów, wynikających z odrębnych przepisów, przekraczającym 14 dni,
• jeżeli kwota miesięcznych składek ZUS opłaconych z uchybieniem terminu 14 dni przekroczy wysokości 2% składek należnych za dany miesiąc.

Należy też podkreślić, że kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć 90% faktycznie poniesionych miesięcznych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą, w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, zwanego dalej „pracodawcą wykonującym działalność gospodarczą”, 75% tych kosztów.

W ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych opisano także zakres informacji, które pracodawca musi przekazywać do Funduszu, zasady prowadzenia kontroli przez PFRON oraz dodatkowe warunki związane z przyznaniem dofinansowania. Chętnych pogłębieniem tematu odsyłam do wspomnianego przepisu.

3. Zwrot kosztów zatrudnienia lub szkolenia pracowników pomagających pracownikom z niepełnosprawnością

Pracodawca, który zatrudnia pracownika z niepełnosprawnością, może otrzymać ze środków PFRON zwrot:

1) miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi z niepełnosprawnością w pracy,
2) kosztów szkolenia tych pracowników – w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika z niepełnosprawnością na stanowisku pracy.

Wysokość zwrotu miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi z niepełnosprawnością w pracy stanowi iloczyn kwoty najniższego wynagrodzenia i ilorazu liczby godzin w miesiącu przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi z niepełnosprawnością i miesięcznej liczby godzin pracy pracownika z niepełnosprawnością w miesiącu, z zastrzeżeniem, że liczba godzin przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi z niepełnosprawnością nie może przekraczać liczby godzin odpowiadającej 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu.

Natomiast zwrot kosztów szkolenia pracowników pomagających pracownikowi z niepełnosprawnością w pracy obejmuje 100% kosztów szkolenia, nie więcej jednak niż równowartość kwoty najniższego wynagrodzenia.

Zwrotów dokonuje starosta na podstawie umowy zawartej z pracodawcą. Dodatkowym warunkiem jest wydanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy.

4. Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy

Kolejną zachętą do zatrudniania osób z niepełnosprawnością jest możliwość uzyskania zwrotu poniesionych kosztów na wyposażenie stanowiska pracy dla takich pracowników.

I tu znowu pracodawca musi spełnić kilka warunków:

1. Zwrot będzie przysługiwał w sytuacji zatrudnienia na okres co najmniej 36 miesięcy osobę z niepełnosprawnością zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostającą w zatrudnieniu,
2. Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy jest ograniczony do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia,
3. Zwrotu kosztów dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przed dniem zawarcia umowy,
4. Kolejnym warunkiem zwrotu kosztów jest uzyskanie, wydanej na wniosek starosty, pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy odpowiednio o przystosowaniu do potrzeb wynikających z niepełnosprawności osoby zatrudnionej na wyposażanym stanowisku pracy lub o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na tym stanowisku.

Dokładny tryb postępowania przy zwrotach kosztów dofinansowania zawarto w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 marca 2011 r. w sprawie zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej. Zainteresowanych odsyłam do tego przepisu.

5. Zakłady pracy chronionej

Pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli przez okres co najmniej 6 miesięcy osiąga wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością:

a) co najmniej 50%, a w tym co najmniej 20% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo

b) co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;

Dodatkowo obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy muszą:

a) odpowiadać przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,

b) uwzględniać potrzeby osób z niepełnosprawnością w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,

a także

c) jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne dla pracowników;

d) pracodawca wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej.

Powyżej przytoczyłem najważniejsze wymagania. Szczegóły proceduralne związane z uzyskaniem, utrzymaniem i utratą statusu zakładu pracy chronionej szczegółowo omówiono w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, do której Państwa odsyłam.

Natomiast teraz przytoczę kilka benefitów, dzięki którym niewątpliwie trudny proces uzyskiwania statusu zakładu pracy chronionej może być wynagrodzony dla danego przedsiębiorcy.

Zwolnienia podatkowe

Wskazane poniżej zwolnienia podatkowe przysługują tylko tym zakładom pracy chronionej, które spełniają warunek zatrudniania co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Zwolnienia te obejmują:

1. Zwolnienie od podatków od nieruchomości, rolnego i leśnego – na zasadach określonych w przepisach odrębnych,
2. Zwolnienie z podatku od czynności cywilnoprawnych – jeżeli czynność przez niego dokonana pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem zakładu;
3. Zwolnienia z opłat, z wyjątkiem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sankcyjnym.

Dofinansowania i zwrot kosztów

Pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej może otrzymać, na wniosek, ze środków PFRON:

1) dofinansowanie w wysokości do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych i w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, pod warunkiem wykorzystania tych kredytów na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób z niepełnosprawnością;

2) zwrot kosztów:

a) budowy lub przebudowy związanej z modernizacją obiektów i pomieszczeń zakładu,
b) transportowych,
c) administracyjnych.

Zwrot kosztów, o których mowa wyżej dotyczy wyłącznie dodatkowych kosztów wnioskodawcy wynikających z zatrudnienia osób z niepełnosprawnością oraz może być przyznany wnioskodawcy, u którego wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością wynosi co najmniej 50%.

Szczegółowe zasady związane z powyższymi dofinansowaniami i zwrotami kosztów są opisane w osobnym rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych. Zainteresowanych zachęcam do lektury.

Podsumowanie

Nie jestem w stanie określić czy obowiązujące w Polsce przepisy w wystarczający sposób motywują osoby z niepełnosprawnością do aktywności zawodowej. Niewątpliwie prawo daje takim osobom szereg dodatkowych praw i przywilejów, które obciążają pracodawców chcących zatrudniać takie osoby.

Z drugiej strony prawodawca wprowadził też szereg zachęt finansowych dla firm właśnie po to, żeby aktywizować często wykluczonych zawodowo pracowników z niepełnosprawnościami. W niniejszym artykule postarałem się naświetlić najważniejsze obowiązki pracodawcy, ale także wskazałem dużą liczbę możliwych benefitów, z których mogą skorzystać przedsiębiorcy zapraszający do współpracy osoby z niepełnosprawnościami. Diabeł oczywiście tkwi w szczegółach.

Ale jeśli jesteś pracodawcą, który po przeczytaniu tego artykułu zechce stworzyć stanowisko pracy dla osoby z niepełnosprawnością – chętnie pomogę w aspekcie przystosowania stanowiska zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp.

Pozdrawiam i życzę bezpiecznej pracy!