Oświetlenie w miejscu pracy odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu komfortu pracownikom oraz efektywnego funkcjonowania firmy. Jednakże, aby spełniało ono normy bezpieczeństwa i ergonomiczne standardy, niezbędne jest przeprowadzanie pomiarów oświetlenia. W niniejszym artykule skoncentrujemy się na istotnych aspektach związanych z pomiarami oświetlenia, omawiając, dlaczego jest to ważne dla pracodawcy oraz jakie korzyści mogą wyniknąć z odpowiedniego dostosowania warunków oświetleniowych w miejscu pracy. Przeanalizujemy również, jakie są normy i wytyczne dotyczące oświetlenia w środowisku pracy, co pozwoli pracodawcom lepiej zrozumieć, jakie kroki podejmować w celu stworzenia optymalnych warunków oświetleniowych dla swoich pracowników.

Podstawy prawne

Najważniejszym przepisem będzie tu Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z 26 września 1997 r.

W § 26 ust. 2 czytamy:

Normą, o którą nam tu chodzi będzie: PN-EN 12464-1:2012 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.

I to właśnie ta norma opisuje sposób prowadzenia pomiarów oraz parametry, jakie powinny być spełnione w poszczególnych miejscach pracy.

To trzeba robić te pomiary?

Po krótkiej analizie podstaw prawnych możemy stwierdzić, że pracodawca musi zapewnić oświetlenie stanowisk pracy o parametrach podanych w przytoczonej normie. Żeby spełnić ten obowiązek należałoby przeprowadzić odpowiednie pomiary, bo tylko w taki sposób będziemy mogli udowodnić, że parametry oświetlenia są odpowiednie. Czyli na powyższe pytanie należy z całą pewnością odpowiedzieć: TAK.

Kiedy przeprowadzić pomiary oświetlenia?

Wypunktujmy sobie sytuacje, kiedy pomiary oświetlenia będą konieczne do wykonania:

1. Po oddaniu pomieszczeń pracy do użytku.
2. Przy tworzeniu nowych stanowisk pracy.
3. Po wykonaniu modernizacji systemu oświetleniowego, gdy wcześniejsze pomiary wykazały niezgodność z normami.
4. Po zmianie rodzaju oświetlenia, np. z jarzeniowego na LED.
5. Po wymianie zużytych żarówek na nowe o innej mocy.
6. Po zmianie aranżacji pomieszczeń, np. wstawieniu ścianek działowych, które mogą wpłynąć na zmianę wartości natężenia światła.

Warto sobie okresowo weryfikować czy u nas w firmie nie wystąpiły wymienione wyżej sytuacje lub inne podobne, w wyniku których powinniśmy ponownie przeprowadzić pomiary oświetlenia. 

Jak często przeprowadzać pomiary oświetlenia?

Nie ma przepisu, który w sposób jasny określa terminy wykonywania pomiarów. Na pewno pomiary należy przeprowadzać, w każdej sytuacji opisanej wcześniej. Jeżeli natomiast nie zachodzą te przesłanki, to pracodawca może sam zadecydować jak często będzie ponawiał pomiary.

W literaturze często przytacza się okres 5 lat jako termin ponawiania pomiarów. Okres ten wynika z konieczności odnawiania pomiarów elektrycznych i warto również przyjąć taki okres na weryfikację stanu oświetlenia. Jednak, jeśli po analizie stanu oświetlenia dojdziemy do wniosku, że warunki użytkowania systemu oświetlenia nie uległy zmianie można oczywiście ten termin wydłużyć.

Kto może przeprowadzić pomiary oświetlenia?

I tu znowu przepisy tego nie określają. Nie zostały określone konkretne kwalifikacje osoby, która powinna wykonać pomiary oświetlenia. Najczęściej pomiary zleca się elektrykom z uprawnieniami pomiarowymi. Pomiary przeprowadzają też laboratoria posiadające akredytację. Ale może to też być nasz pracownik, pod warunkiem, że będzie potrafił poprawnie i fachowo wykonać to zadanie. Nie ma tutaj twardych wytycznych.

Ważne jest, aby osoba wykonująca pomiary znała metodologię określoną w normie PN-EN 12464-1:2012 i potrafiła przeprowadzić cały proces zgodnie z wytycznymi. Dlatego warto weryfikować pomiarowca. Zadając kilka prostych pytań będziemy mogli sprawdzić, czy mamy do czynienia z fachowcem, czy kimś kto nie ma większego pojęcia o przeprowadzaniu pomiarów oświetlenia. Można w ten sposób uniknąć przykrej niespodzianki w postaci wyrzuconych pieniędzy na wątpliwej jakości usługę, która może być później kwestionowana.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

Tak jak wspomnieliśmy wyżej – warto weryfikować fachowca, który ma nam przeprowadzić proces pomiarów oświetlenia.

W szczególności należy zwrócić uwagę na poniższe aspekty:

1. Czy luksomierz ma aktualne świadectwo wzorcowania – tylko wtedy mamy pewność, że jego wskazania są wiarygodne.
2. Czy pomiarowiec ma doświadczenie w tej pracy – możemy spytać o wcześniej wykonywane pomiary dla innych firm czy instytucji.
3. Czy pomiarowiec przeszedł jakieś szkolenia w tematyce pomiarów oświetlenia – nie jest to wymóg, ale zawsze dobrze świadczy o człowieku.
4. Czy pomiary są prowadzone zgodnie z metodologią opisaną w normie PN-EN 12464-1:2012, np. czy są prowadzone bez udziału światła naturalnego.
5. Czy po pomiarach otrzymujemy dokładne sprawozdanie – protokół z określeniem najważniejszych parametrów, czyli wynikami średniego natężenia oświetlenia i równomierności oraz porównaniem wyników z odpowiednimi normami.

A co, jeśli nie posiadamy pomiarów oświetlenia?

Każdy pracodawca powinien potrafić udowodnić, że parametry oświetleniowe w jego firmie spełniają normy. Najłatwiej to udowodnić posiadając aktualne pomiary. Jeśli nie dopełnimy tego obowiązku narażamy się na odpowiedzialność wykroczeniową lub nawet karną.

Pracodawca może być kontrolowany w tym zakresie przez organy nadzoru, np. Państwową Inspekcję Pracy lub Państwową Inspekcję Sanitarną. Osobną sprawą mogą być kwestie wypadków przy pracy, których przyczyną będą niedostateczne warunki oświetleniowe. W takiej sytuacji pracodawcy lub kierownicy narażają się na procesy sądowe i odszkodowania dla poszkodowanych pracowników. Podobnie może być w przypadku choroby zawodowej nabytej w wyniku długotrwałej pracy w niedostatecznym oświetleniu.

Korzyści z zapewnienia dobrego oświetlenia

Podsumowując, warto ponieść koszty związane z pomiarami, po to żeby spać spokojnie i nie narażać się na grzywny czy roszczenia ze strony pracowników. Dodatkowo zapewniając odpowiednie warunki oświetleniowe na stanowiskach pracy po prostu zwiększamy komfort pracy i poprawiamy warunki, co może się przyczynić do wzrostu produktywności pracowników. Pracownicy będąc zadowoleni z warunków pracy mogą być też najlepszymi ambasadorami naszej firmy na zewnątrz.