Jeśli pracujesz zawodowo to najprawdopodobniej spotkałeś się już z tematem szkoleń bhp. A jeśli jeszcze nie przechodziłeś szkolenia bhp to najpewniej czeka Cię to wkrótce… 

W niniejszym artykule przybliżymy Państwu najważniejsze uregulowania związane z tą tematyką. 

Podstawa prawna  

1. Rozdział VIII Kodeksu pracy 
2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy 

Fakt 1 Szkolenia bhp są obowiązkowe 

Szkolenie bhp jest szkoleniem obowiązkowym dla wszystkich osób pracujących na umowę o pracę. Poza tym obowiązkowemu szkoleniu podlega pracodawca. Dodatkowo szkolenie bhp powinno się odbyć przed dopuszczeniem pracownika do pracy. 

Czyli jeśli chcemy, aby pracownik rozpoczął świadczenie pracy w dniu podpisania umowy to najpóźniej w tym samym dniu należy zorganizować dla niego szkolenie. 

Szkolenia bhp finansuje pracodawca i w miarę możliwości powinny odbywać się w czasie pracy pracownika. 

Fakt 2 Szkolenie wstępne bhp to podstawa przed dopuszczeniem do pracy 

Szkolenie wstępne odbywa się przed dopuszczeniem do pracy nowej osoby i składa się z dwóch części: instruktażu ogólnego i instruktażu stanowiskowego. 

Instruktaż ogólny przeprowadza pracownik służby bhp lub osoba wykonująca w firmie zadania służby bhp, czyli np. specjalista bhp spoza zakładu pracy, z którym jest podpisana odpowiednia umowa. 

Rzadszą formą, ale również dopuszczalną jest przeprowadzanie instruktażu ogólnego przez samego pracodawcę – jednak musi to być pracodawca, który samodzielnie wykonuje w swojej firmie zadania służby bhp. To z kolei jest obwarowane kolejnymi wymaganiami dot. ukończenia przez tego pracodawcę specjalnego szkolenia, zatrudnieniu w firmie maksymalnie 20 osób i prowadzeniu przez firmę działalności o określonym numerze PKD. 

Instruktaż ogólny może prowadzić też wyznaczony przez pracodawcę pracownik, który posiada aktualne szkolenie bhp oraz niezbędny zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwe przeprowadzenie tego instruktażu. 

W przypadku drugiej części szkolenia wstępnego, czyli instruktażu stanowiskowego nie ma aż tak wielu opcji, jeśli chodzi o osoby uprawnione do przeprowadzenia tego szkolenia. 

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. 

Dla przykładu, jeśli przyjmujemy do pracy nowego spawacza, to instruktaż stanowiskowy może przeprowadzić mu jego kierownik, mistrz spawalni, lider spawalni – przy założeniu, że są to osoby kierujące ludźmi i przeszły odpowiednie dla tej grupy szkolenie bhp, które zawierało elementy metodyki prowadzenia instruktażu stanowiskowego. 

Błędem, który czasem się zdarza, jest prowadzenie szkolenia przez pracownika równorzędnego, czyli jeden spawacz szkoli drugiego spawacza lub np. szkolenie dla spawacza prowadzi kierownik produkcji, który nie posiada kwalifikacji w zakresie spawania. 

Fakt 3 Szkolenie okresowe bhp robimy w określonych odstępach czasowych 

Szkolenia bhp należy regularnie powtarzać. Poza szkoleniem wstępnym, które wykonuję się generalnie – z pewnymi wyjątkami – tylko raz przy zatrudnieniu przepisy wymagają jeszcze szkoleń okresowych. I tak pierwsze szkolenie okresowe musi być przeprowadzone w okresie do 6 miesięcy od zatrudnienia na danym stanowisku dla pracodawców i innych osób kierujących pracownikami np. liderów, kierowników czy mistrzów. 

W przypadku wszystkich innych stanowisk, czyli np. robotniczych lub administracyjno-biurowych pierwsze szkolenie okresowe należy przeprowadzić do 12 miesięcy od zatrudnienia. 

Kolejne szkolenia okresowe pracownicy powinni przechodzić zgodnie z określoną przez pracodawcę częstotliwością. Szefostwo nie ma tu jednak całkowitej dowolności w tych ustaleniach. Przepisy narzucają pewne maksymalne odstępy czasowe. 

Dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych takie szkolenia muszą się odbywać co najmniej raz na 3 lata.

A jeśli pracownicy wykonują prace klasyfikowane jako szczególnie niebezpieczne, czyli np. pracę na wysokości, w przestrzeniach trudno dostępnych czy z użyciem niebezpiecznych środków chemicznych, takie szkolenia muszą się odbywać nie rzadziej niż raz w roku. 

Częstotliwość szkoleń okresowych dla wszystkich innych grup pracowniczych określono w przepisach na nie rzadziej niż raz na 5 lat.

Wyjątek stanowią pracownicy administracyjno-biurowi, którym szkolenia okresowe można powtarzać raz na 6 lat. 

Tak jak wspomniałem wyżej częstotliwość szkoleń okresowych ostatecznie ustala pracodawca, który może z różnych powodów szkolić częściej niż wyznaczają to ramy przepisów. 

Osobną kwestią jest późniejsze pilnowanie upływających terminów szkoleń poszczególnych pracowników. W dużych firmach zazwyczaj dbają o to działy szkoleń lub komórki zajmujące się kadrami. Jeśli firma współpracuje z dobrą firmą szkoleniową często można obowiązki związane z pilnowaniem terminów kolejnych szkoleń przekazać tej firmie. W ten sposób część procesu szkoleniowego można oddelegować na firmę zewnętrzną i uwolnić czas własnych pracowników do bardziej ambitnych zadań. 

Fakt 4 Szkolenia bhp trzeba dokładnie dokumentować 

Zarówno szkolenia wstępne jak i okresowe wymagają dokumentacji. 

Fakt odbycia przez pracownika szkolenia wstępnego (instruktaż ogólny i stanowiskowy) jest potwierdzany na karcie szkolenia wstępnego. Wzór takiej karty jest określony w przepisach. Karta taka powinna być przechowywana w aktach osobowych pracownika. 

Przy szkoleniach okresowych jest dużo więcej obowiązków biurokratycznych. Po pierwsze organizator (pracodawca lub firma szkoleniowa) musi zapewnić program szczegółowy. Poza tym wymagana jest dokumentacja związana z przebiegiem szkolenia np. dzienniki zajęć, protokoły z przebiegu egzaminu, rejestry wydanych zaświadczeń czy listy obecności. 

Jeśli jako pracodawca decydujemy się na samodzielną organizację szkoleń bhp pamiętajmy, że odpowiadamy wtedy również za prawidłową dokumentację szkoleń. Musimy też oczywiście we własnym zakresie wystawić zaświadczenia o ukończeniu szkolenia dla naszych pracowników. 

Fakt 5 Prowadzącym szkolenie nie może być każdy 

Przepisy rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp nakładają na organizatora szkolenia (pracodawca lub firma zewnętrzna) obowiązki co do zapewnienia odpowiedniej kadry wykładowców. 

Gdy zatrudniamy profesjonalną firmę szkoleniową zazwyczaj prowadzącymi szkolenia są doświadczeni specjaliści ds. bhp, instruktorzy pierwszej pomocy lub inspektorzy ppoż. i tu mamy pewność, że kwalifikacje tych osób są odpowiednie. 

Jeśli pracodawca zdecyduje się na samodzielną organizacje szkoleń musi zastanowić się czy dysponuję odpowiednią kadrą posiadającą doświadczenie i wiedzę, ale też przygotowanie dydaktyczne do prowadzenia zajęć. Jeśli chcemy na szkoleniu przekazywać bardziej specjalistyczną wiedzę, a nie posiadamy w firmie odpowiedniej kadry warto pomyśleć o zatrudnieniu do tego celu specjalisty spoza firmy. 

Warto tu jeszcze wspomnieć, że pracodawca we własnym zakresie nie może być organizatorem szkolenia dla osób będących pracodawcami lub pracowników służby bhp. Dla tych grup szkolenie musi być przeprowadzane przez zewnętrzną jednostkę szkoleniową. 

Fakt 6 Treści szkoleniowe i programy muszą być dostosowane do odbiorcy 

Organizator szkoleń jest zobowiązany dostosować programy szkoleniowe do rodzaju pracy i czynności wykonywanych przez uczestników szkolenia. Musi uwzględniać warunki pracy w danej firmie. 

Dlatego na etapie projektowania szkolenia niezbędna jest współpraca między firmą a organizatorami szkolenia. Jeśli zlecimy organizację szkolenia firmie zewnętrznej to pamiętajmy, że należy udostępnić tej firmie podstawowe dane dotyczące warunków pracy na stanowiskach, które będą podlegały szkoleniu. 

Dobrą praktyką, ale rzadko spotykaną jest wizyta przedstawiciela firmy szkoleniowej w naszej firmie, tak aby mógł się zapoznać z warunkami pracy. Inną opcją jest dokładny wywiad i zebranie informacji przez szkoleniowców przed szkoleniem od przedstawiciela firmy klienta. Na podstawie charakteru pracy, danych dotyczących pomiarów środowiska pracy, danych dotyczących wypadków organizator szkolenia powinien przygotować szczegółowy program szkolenia. Na tej podstawie później będzie można przygotować adekwatne treści szkoleniowe prezentowane już podczas zajęć. 

Programy szkoleń powinny być opracowane na podstawie ramowych programów, które stanowią załącznik do rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp. 

Częstym błędem jest opieranie się tylko na ramowych programach, bez sporządzania programów szczegółowych dostosowanych do danej grupy szkoleniowej. 

Programy szkoleń opracowane przez organizatora szkoleń powinny być przechowywane przez pracodawcę. Dlatego jeśli zlecasz prowadzenie szkoleń firmie zewnętrznej zawsze jako pracodawca wymagaj od szkoleniowca przesłania programów szkoleń bhp. 

Fakt 7 Szkolenia okresowe bhp muszą kończyć się egzaminem 

Musimy pamiętać, że wszystkie szkolenia okresowe w zakresie bhp muszą kończyć się jakąś formą egzaminu. 

Najczęściej spotykamy się z formą testu pisemnego. Jest to forma prosta do przeprowadzenia i dlatego bardzo popularna. Przepisy jednak nie narzucają konkretnej formy egzaminowania. Równie dobrze można przeprowadzić egzamin ustny zadając uczestnikom pytania dotyczące treści przekazywanych podczas szkolenia. Egzamin może też być praktyczny – możemy przykładowo sprawdzić, czy pracownicy potrafią prawidłowo używać konkretnych środków ochronnych. Sprawdzimy w ten sposób potrzebne w pracy umiejętności. 

Błędem byłoby pominięcie całkowicie egzaminu. Organizator zawsze musi potrafić udowodnić, że egzamin się odbył. 

Pozytywny wynik egzaminu upoważnia organizatora szkolenia do wystawienia dla każdego uczestnika zaświadczenia ukończenia szkolenia. Obowiązujący wzór zaświadczenia jest załączony do rozporządzenia w sprawie szkoleń bhp. 

Fakt 8 Są sytuacje, kiedy można pracownika zwolnić z odbycia szkolenia bhp 

W pewnych sytuacjach pracownicy mogą być zwolnieni z odbywania szkoleń bhp. Sytuacje te są jednak dość restrykcyjnie opisane w przepisach i nie ma ich zbyt wiele. 

Pierwszą sytuacją jest opcja, gdy osoba posiadająca kwalifikacje odpowiednie dla pracowników służby bhp staje się równocześnie pracodawcą, który sam w swojej firmie chce pełnić zadania służby bhp. W takiej sytuacji taki „pracodawca behapowiec” nie musi odbywać dodatkowo szkolenia dla pracodawców wykonujących zadania służby bhp i jest to jak najbardziej racjonalne rozwiązanie. 

Kolejnym ciekawym przypadkiem jest sytuacja, kiedy w okresie między obowiązkowymi szkoleniami bhp pracownik ukończy szkolenie, dokształcanie lub doskonalenie zawodowe związane z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy. 
Wówczas uważa się to za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia. 

Mogą to być np. studia podyplomowe o kierunku lub specjalności bhp. W takiej sytuacji traktujemy ukończenie takich studiów na równi z ukończeniem szkolenia okresowego w zakresie bhp i możemy przesunąć termin kolejnego obowiązkowego szkolenia bhp. 

Szkolenie okresowe pracownika nie jest wymagane w przypadku pracownika na stanowisku administracyjno-biurowym, gdy rodzaj przeważającej działalności pracodawcy w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej znajduje się w grupie działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, chyba że z oceny ryzyka zawodowego, wynika, że jest to konieczne. 

Tłumacząc powyższe należy wyjaśnić, że są rodzaje działalności, które przepisy traktują jako mniej ryzykowne i w takich przypadkach zwalniają z obowiązku prowadzenia szkoleń bhp dla pracowników administracyjno-biurowych. Dla przykładu z tego przepisu mogą skorzystać firmy prowadzące działalność w zakresie finansów i ubezpieczeń, edukacji, rozrywki, kultury czy administracja publiczna. Ze zwolnienia mogą korzystać też branża poligraficzna, hotelarska, gastronomiczna czy producenci komputerów. 

Zanim jednak zdecydujemy o rezygnacji ze szkoleń dokładnie przeanalizujmy swój przypadek, a najlepiej skonsultujmy to ze specjalistą, który doradzi odpowiednie rozwiązanie. 

Pamiętajmy też, że jeśli z oceny ryzyka zawodowego będzie wynikał obowiązek szkoleń to nawet mimo odpowiedniej klasyfikacji samej działalności szkolenia będą wymagane i obowiązkowe.    

Podsumowanie 

Tematyka związana ze szkoleniami bhp powinna być doskonale znana wszystkim pracodawcom i osobom zarządzającym firmami. Oczywiście w tym krótkim artykule nie sposób było zmieścić całości wiedzy w tym temacie. Jednak myślimy, że zakreśliliśmy podstawowe i najważniejsze aspekty, na które powinno się zwrócić uwagę będąc odpowiedzialnym w firmie za te aspekty. 

Życzę bezpiecznej pracy! Bez wypadku!