Od czasu do czasu dostaję pytania od klientów czy należy szkolić z bhp osoby zatrudniane na zalecenie? Temat jest o tyle ważny, że jak się wydaje duża grupa pracodawców, którzy zatrudniają ludzi na umowy cywilno-prawne pomijają obowiązki związane ze szkoleniami, badaniami i innymi, które przy zatrudnianiu na umowę o pracę są oczywiste.

W tym artykule postaram się wyjaśnić to zagadnienie i podpowiedzieć właściwy tryb działania. Szczególnie, że ten temat należy do tych, które nie są jasno uregulowane prawnie i pozostawiają spory margines do interpretacji.

Obowiązki pracodawców i nie-pracodawców

Mimo, że zatrudnienie na podstawie umowy zlecenie nie wynika z zapisów kodeksu pracy, to właśnie kodeks pracy w sposób jasny odnosi się do obowiązków pracodawców lub zleceniodawców, którzy zatrudniają osoby na innej podstawie niż umowa o pracę.

Poniżej wycinek z kodeksu pracy:

Art.  304. [Obowiązki pracodawcy w zakresie BHP wobec osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy]

§  1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.

§  3. Obowiązki określone w art. 207 § 2 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

1) na innej podstawie niż stosunek pracy;

2) prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Jak czytamy powyżej to niezależnie od formy zatrudnienia każda firma czy organizacja, która zatrudni kogokolwiek na innej podstawie niż umowa o pracę musi zapewnić tej osobie bezpieczne warunki pracy opisane w Art. 207 § 2 kodeksu pracy.

Warto podkreślić, że obowiązek ten dotyczy nie tylko pracodawców w rozumieniu prawa pracy, czyli zatrudniających osoby na umowę o pracę, ale także przedsiębiorców, którzy nie zatrudniają nikogo na umowę o pracę i opierają współpracę z innymi osobami tylko na zasadzie umów cywilno-prawnych lub współpracują z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą.

Czyli dla przykładu: nawet jeśli nie zatrudniasz absolutnie nikogo na umowę o pracę, ale masz choć jednego zleceniobiorcę na umowę-zlecenia również musisz zadbać o realizację obowiązków opisanych w Art. 207 § 2.

Jakie obowiązki w zakresie bhp muszą być realizowane

Jak wspomniano wcześniej zatrudniając osoby na innej podstawie niż umowa o pracę będziemy musieli zapewnić realizację obowiązków opisanych w Art. 207 § 2 kodeksu pracy.

Oto jak brzmi ten przepis:

Art.  207. [Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP]

§  2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;

2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;

3) reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy;

4) zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;

5) uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;

6) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;

7) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Po lekturze powyższych obowiązków widzimy, że obowiązki te w większości zostały określone dość ogólnie. Należy jednak wyraźnie stwierdzić, że osobom zatrudnionym na innej podstawie niż umowa o pracę należy zapewnić tak samo rygorystyczne warunki pracy biorąc pod uwagę wymagania bhp, co pracownikom pracującym na umowę o pracę.

Przykład: w firmie produkcyjnej przy obsłudze maszyn wymagane są konkretne środki ochronne, np. w postaci butów ochronnych, okularów czy rękawic. W takim przypadku zatrudniający musi te środki zapewnić nie tylko pracownikom z umowami o pracę, ale także wszystkim innym niezależnie od formy świadczenia pracy.

Zleceniobiorca musi przestrzegać przepisów bhp

Z przepisów kodeksu pracy wynika też jasno, że wszystkie osoby, wykonujące swoje obowiązki na innej podstawie niż umowa o pracę, mają te same obowiązki w zakresie bhp, co pracownicy z umowami o pracę.

Zapoznajmy się z treścią Art. 304¹ :

Art.  304¹. [Obowiązki w zakresie BHP osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy]

Obowiązki, o których mowa w art. 211, w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, ciążą również na osobach fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę.

Zapoznajmy się od razu z Art. 211 opisującym wskazane wyżej obowiązki:

Art.  211. [Podstawowe obowiązki pracownika w zakresie BHP]

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;

2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;

3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;

5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;

7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jak wynika z powyższego pracodawca lub inny podmiot zatrudniający ludzi na innej podstawie niż umowa o pracę może wymagać np. odbycia szkolenia bhp, poddania się badaniom lekarskim lub wymagać przestrzegania innych zasad związanych z bezpieczeństwem pracy od osób zatrudnianych np. na umowę zlecenia lub współpracujących na zasadach B2B. Rozwiązanie opisane w Art. 304¹ jest tak skonstruowane, że narzuca realizacje pewnych obowiązków w zakresie bhp przez osoby świadczące pracę, ale tylko w zakresie określonym przez zatrudniającego. Czyli to zleceniodawca określa, czy wymaga np. szkoleń bhp lub badań lekarskich od konkretnej osoby.

Nie oznacza to niestety pełnej dowolności dla zleceniodawców, ponieważ ciąży na nich obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa dla wszystkich osób wykonujących obowiązki służbowe. Dlatego ewentualna rezygnacja z realizacji pewnych obowiązków musi być przemyślaną decyzją i wynikać z oceny ryzyka wykonywania konkretnej pracy.

Kiedy warto zrobić szkolenie bhp i badania lekarskie?

Tak jak wspomniałem wyżej z przepisów prawa wprost nie wynika obowiązek prowadzenia szkoleń bhp lub kierowania na badania lekarskie osób wykonujących prace na innej podstawie niż umowa o pracę.

Pewnym drogowskazem pomagającym decydować czy wymagać szkoleń, badań lub innych restrykcji jest opublikowane stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy. Departament prawny GIP w swoim stanowisku wyraża się tak:

…Jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną (będącą podstawą wykonywania pracy przez samozatrudniającego), poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. Wówczas osoba ta ma na podstawie k.p. obowiązek odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim.

Stanowisko PIP nie jest oczywiście źródłem prawa, ale może pomóc przy podjęciu decyzji, czy wysłać zleceniobiorcę na szkolenie bhp lub badanie lekarskie. Ostateczna decyzja należy jednak do podmiotu zatrudniającego. Biorąc jednak pod uwagę, że powyższym stanowiskiem PIP mogą kierować się inspektorzy, kontrolujący nasze firmy, warto brać to stanowisko pod rozwagę, kiedy zatrudniamy osoby niebędące pracownikami.

A teraz kilka przykładów. Tak aby nieco podpowiedzieć czytelnikowi, jak można praktycznie podejść do tego zagadnienia.

Przykład 1: operator obrabiarek skrawających

Rozważmy przypadek operatora obrabiarek skrawających. W tym przypadku, jeśli zdecydujemy się zatrudnić taką osobę na podstawie umowy zlecenia, biorąc pod uwagę zagrożenia, typu ruchome czy wirujące elementy, skłaniałbym się ku rozwiązaniu, że taką osobę kierujemy zarówno na szkolenie bhp, jak i na badania lekarskie.

Przykład 2: kierowca

Podobnie doradziłbym np. w przypadku kierowcy, który na zlecenie ma przewozić dla nas towary. Ze względu na wymagania związane ze sprawnością psychofizyczną podczas poruszania się pojazdem oraz na zagrożenia związane z możliwością wypadku drogowego zalecałbym zadbanie o to, aby osoba ta przeszła zarówno badania lekarskie jak i szkolenia bhp.

Przykład 3: pracownik wykonujący pracę zdalnie

A w jakich przypadkach nie byłoby konieczności organizowania szkoleń lub badań? Tutaj można podać czynności, które nie powodują dużych zagrożeń, czyli np. praca biurowa, programowanie, osoby wykonujące dla nas pracę zdalnie.

Podsumowanie    

Postaram się teraz podać kwestie, które należy rozważyć biorąc pod uwagę zatrudnianie osób na innej podstawie niż umowa o pracę:

1. Pamiętajmy, że musimy zapewnić takim osobom dokładnie takie same bezpieczne warunki pracy jak pracownikom na umowie o pracę.
2. Jeśli jest taka konieczność musimy zapewnić odpowiednie środki ochronne, np. w postaci rękawic, okularów, ochronników słuchu, obuwia czy odzieży.
3. Jeśli zatrudniamy kobiety, osoby z niepełnosprawnością czy pracowników młodocianych musimy pamiętać, że te grupy osób mają specjalne uprawnienia, np. nie można ich zatrudniać przy niektórych rodzajach prac.
4. Jeśli charakter pracy powoduje dość duże ryzyko urazu czy uszczerbku na zdrowiu poważnie rozważmy organizację szkoleń bhp i badań lekarskich, mimo że prawo wprost tego nie wymaga, może nas to uchronić przed ewentualnymi roszczeniami w razie wypadku.
5. Podobnie, jeśli charakter pracy powoduje większe zagrożenia czy uciążliwości w pracy zalecam pisemne zapoznawanie z dokumentacją zawierającą zagrożenia i ryzyko zawodowe oraz instrukcjami bezpiecznego wykonywania pracy.
6. Jeśli charakter pracy nie jest związany z dużymi zagrożeniami, np. jest to praca biurowa, nie ma potrzeby organizacji szkoleń lub badań lekarskich, jednak np. zapoznanie z oceną ryzyka zawodowego lub instrukcjami bhp już bym zalecał.
7. Jeśli zatrudniamy kogoś nie tylko incydentalnie tylko jest to zlecenie, które będzie wykonywane wiele miesięcy lub lat również rozważyłbym organizację szkoleń bhp i badań lekarskich dla takiej osoby.
8. W przypadku zleceń wykonywanych przez firmy zewnętrzne warto zadbać, aby pracownicy tych firm przeszli mini szkolenie bhp przed rozpoczęciem prac lub otrzymali np. krótki informator na temat zasad bhp i wymagań w tym zakresie.

Pracownicy na umowie zlecenia również muszą mieć zapewnione bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak prawidłowo zorganizować szkolenia BHP dla zleceniobiorców.